Czy osoba, która znajdzie zabytek archeologiczny może przekazać go do muzeum czy też powinna zgłosić ten fakt do konserwatora zabytków? Czy wybór w tej kwestii zależy od znalazcy?

Zgodnie z ustawą z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami prawnym dysponentem artefaktów jest Skarb Państwa, w imieniu którego działa właściwy Wojewódzki Konserwator Zabytków. Procedurę dwustopniowego przyjmowania ruchomych zabytków archeologicznych do zbiorów muzeum określa ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Poniższe ustalenia opierają się na zapisach w ww. ustawy oraz doświadczeniu we współpracy z WKZ i pozyskiwaniu zbiorów archeologicznych.

Osoba czy podmiot prowadzący poszukiwania zabytków archeologicznych, badania archeologiczne czy dokonujący przypadkowego odkrycia jest zobowiązany niezwłocznie zawiadomić o tym właściwego wojewódzkiego konserwatora zabytków, a jeśli nie jest to możliwe, właściwego wójta (burmistrza, prezydenta miasta). W związku z powyższym muzeum nie powinno przyjmować od przypadkowego znalazcy zabytku archeologicznego, gdyż formalnie znalazca nie jest stroną uprawnioną do dysponowania zabytkiem. Niemniej warto jest wspomóc znalazcę i zaoferować pomoc w zakresie wyjaśnienia ustawowej procedury zgłoszenia, podstawie prawnej takiego zobowiązania, zredagowaniu zgłoszenia o przypadkowym znalezieniu zabytku czy przekazaniu danych kontaktowych właściwego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków.

W dalszej kolejności to właściwy Wojewódzki Konserwator Zabytków, będący już w „fizycznym” posiadaniu zabytku archeologicznego winien zwrócić się formalnie do muzeum z zapytaniem o zgodę na przyjęcie ruchomego zabytku archeologicznego w depozyt. Jeśli muzeum spełnia warunki wskazane w ustawie art. 35 i wyraża chęć włączenia ich do swoich zbiorów, pisemnie odpowiada WKZ o gotowości przyjęcia w depozyt ruchomych zabytków archeologicznych w drodze decyzji administracyjnej.

Art. 35 Ustawy o Ochronie Zabytków mówi:

  1. Przedmioty będące zabytkami archeologicznymi odkrytymi, przypadkowo znalezionymi albo pozyskanymi w wyniku badań archeologicznych, stanowią własność Skarbu Państwa.
  2. Własność Skarbu Państwa stanowią̨ również przedmioty będące zabytkami archeologicznymi, pozyskane w wyniku poszukiwań, o których mowa w art. 36 ust. 1 pkt 12.
  3. Miejsce przechowywania zabytków archeologicznych odkrytych, przypadkowo znalezionych albo pozyskanych w wyniku badań archeologicznych bądź poszukiwań, o których mowa w art. 36 ust. 1 pkt 12, określa wojewódzki konserwator zabytków, przekazując je, w drodze decyzji, w depozyt muzeum lub innej jednostce organizacyjnej, za jej zgodą.
  4. Przekazanie zabytków archeologicznych muzeum lub innej jednostce organizacyjnej może nastąpić w przypadku, gdy jednostka ta zapewni:
  5. ich trwałe przechowanie,
  6. przeprowadzenie inwentaryzacji i odpowiednich prac konserwatorskich,
  7. udostępnianie tych zabytków w celach naukowych.
  8. Wojewódzki konserwator zabytków może wydać decyzję o cofnięciu oddania w depozyt zabytków archeologicznych, jeżeli muzeum lub inna jednostka organizacyjna nie zapewnia warunków, o których mowa w ust. 4.
  9. Na wniosek dyrektora muzeum zabytki archeologiczne, będące w depozycie tego muzeum, mogą być przekazane na jego własność na podstawie decyzji wojewódzkiego konserwatora zabytków.

W praktyce momentem przekazania przez WKZ zabytków, a przyjęciem ich przez muzeum jest wręczenie administracyjnej decyzji depozytowej WKZ i protokolarne przekazanie przedmiotów poprzedzone komisyjną kontrolą zgodności liczby zabytków z zapisami w protokole zdawczo-odbiorczym czy inwentarzu polowym. Muzeum zobowiązane jest, przepisami Ustawy z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach i rozporządzeń wykonawczych do ustawy, do zaewidencjonowania zabytków w charakterze depozytu (deponentem Skarb Państwa, w imieniu którego działa właściwy WKZ).

Jeśli muzeum jest zainteresowane przejęciem zabytków na własność, to po przeprowadzeniu procedury depozytowej dyrektor muzeum powinien zwrócić się z pisemnym wnioskiem do właściwego WKZ o przekazanie zabytków archeologicznych na własność do muzeum.

Po otrzymaniu decyzji administracyjnej od właściwego WKZ o przekazaniu ruchomych zabytków archeologicznych na własność do muzeum, jednostka przepisami Ustawy z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach i rozporządzeń wykonawczych do ustawy zobowiązana jest do prawidłowego zaewidencjonowania przedmiotów w inwentarzu muzealnym.