Szanowni Państwo, Koleżanki i Koledzy,

udostępniamy w ramach Cyklu publikacji: dobre praktyki, wzory dokumentów, szablony wzory dokumentów dotyczących przyjmowania przez muzeum do zbiorów ruchomych zabytków archeologicznych pochodzących z badań wykopaliskowych. 

Zbiory archeologiczne, jakkolwiek cenne pod kątem naukowym, niejednokrotnie przez swoją specyfikę i masowość stanowią dla muzealników, w tym dla nas inwentaryzatorów, wyzwanie podczas ich przyjmowania. Wychodząc zatem naprzeciw potrzebom koleżanek i kolegów muzealników, korzystając głównie ze wzorów dokumentów przygotowanych przez Natalię Bartczak i Małgorzatę Sułkowską z Muzeum Archeologiczno-Historycznego w Głogowie, a także z dokumentów przygotowywanych przez zespół archeolożek Muzeum Warszawy: Elżbietę Wilczak-Dąbrowską, Zuzannę Różańską-Tutę, Ewelinę Więcek-Bonowską i Katarzynę Reszkę, członkinie Polskiego Stowarzyszenia Inwentaryzatorów Muzealnych Małgorzata Sułkowska i Katarzyna Reszka stworzyły przykładowe dokumenty dotyczące przyjmowania przez muzeum zabytków archeologicznych pochodzących z badań wykopaliskowych. W skład prezentowanych dokumentów wchodzą:

  1. Instrukcja przyjmowania ruchomych zabytków archeologicznych do zbiorów muzeum.
  2. Wniosek o wydanie oświadczenia o gotowości przyjęcia zabytków archeologicznych.
  3. Wytyczne dotyczące przyjmowania ruchomych zabytków archeologicznych – dla inwestorów i archeologów z zakresu standardu przygotowania zabytków i dokumentacji, którzy chcą uzyskać od muzeum oświadczenie o gotowości przyjęcia zabytków archeologicznych pozyskanych w trakcie badań archeologicznych, w tym:
    - Wzory inwentarza polowego ruchomych zabytków archeologicznych.
    - Wzór formularza informacje o stanowisku archeologicznym.
    - Wzory metryczek przy zabytkach i metryk na opakowania.
  4. Oświadczenie o gotowości przyjęcia zabytków archeologicznych.

Proponowana grupa przykładowych dokumentów służących nabyciu zabytków archeologicznych przez muzeum została opracowana na podstawie następujących aktów prawnych:

  • Ustawy z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach (Dz.U. 1997 nr 5 poz. 24 ze zm.),
  • Ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U. 2003 nr 162 poz. 1568 ze zm.),
  • Rozporządzenia Ministra Kultury z dnia 30 sierpnia 2004 r. w sprawie zakresu, form i sposobu ewidencjonowania zabytków w muzeach (Dz.U. 2004 nr 202 poz. 2073),
  • Rozporządzenia Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 2 sierpnia 2018 r. w sprawie prowadzenia prac konserwatorskich, prac restauratorskich i badań konserwatorskich przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków albo na Listę Skarbów Dziedzictwa oraz robót budowlanych, badań architektonicznych i innych działań przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków, a także badań archeologicznych i poszukiwań zabytków (Dz.U. 2018, poz. 1609 ze zm.).

Proponowane przez nas wzory dokumentów są również wynikiem doświadczenia zawodowego osób, które je przygotowywały, a także dobrych praktyk, jakie są stosowane w muzeach posiadających zbiory archeologiczne. Stanowią kompendium wiedzy na temat zasad przyjmowania materiału archeologicznego przez muzeum, które, w zależności od uwarunkowań wewnętrznych muzeów, mogą zostać wdrożone w całości lub w wybranym, czy też nieco zmodyfikowanym zakresie.

Korzystając z przedstawionych przez nas wzorów, należy pamiętać, że proces przyjmowania zabytków archeologicznych przez muzea jest regulowany wspomnianymi wyżej aktami prawnymi. Aby ułatwić korzystanie z tych dokumentów chcemy opisać, jak powinno wyglądać przyjmowanie zabytków archeologicznych, w oparciu o przytoczone podstawy prawne.

Można zatem uznać, że proces ten zaczyna się w momencie wystawienia przez muzeum oświadczenia o gotowości przyjęcia ruchomych zabytków archeologicznych (tzw. promesy). Jest ono wymagane przez Wojewódzkie Urzędy Ochrony Zabytków, w momencie składania przez inwestora bądź kierownika badań archeologicznych wniosku o pozwolenie na prowadzenie badań wykopaliskowych. Dobrą praktyką jest, aby inwestor bądź kierownik badań archeologicznych, wystąpił każdorazowo do muzeum z pisemnym wnioskiem o wydanie takiego oświadczenia. W celu usprawnienia późniejszego procesu ewidencji zbiorów oraz przyjmowania materiału archeologicznego, wyłącznie opracowanego ewidencyjnie i zapakowanego zgodnie z muzealnymi standardami, warto na etapie wydawania oświadczenia powiadomić inwestora i kierownika badań archeologicznych o wymaganiach muzeum dotyczących przygotowań zabytków, w tym także dokumentacji badań archeologicznych do przekazania muzeum. By usprawnić ten proces, sugerujemy, by wspomniane wyżej zasady spisać a następnie dołączyć do oświadczania i udostępnić na stronie internetowej.

Po wydaniu oświadczenia o gotowości przyjęcia ruchomych zabytków archeologicznych, muzeum może czekać nawet ponad trzy lata na przyjęcie obiektów, gdyż zgodnie z § 18 ust. 3 pkt. 7 Rozporządzenia MKiDN w sprawie prowadzenia prac konserwatorskich…), kierownik badań archeologicznych ma maksymalnie trzy lata od zakończenia badań na rozliczenie efektów badań wykopaliskowych z Wojewódzkim Urzędem Ochrony Zabytków (WUOZ).

Zgodnie z literą prawa, tj. art. 35 ust. 1 i 2 Ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, wszystkie zabytki archeologiczne stanowią własność Skarbu Państwa, dlatego to właśnie reprezentant Skarbu Państwa – właściwy Wojewódzki Konserwator Zabytków przekazuje do muzeum zabytki archeologiczne, pozyskane podczas badań wykopaliskowych, po wcześniejszym pozyskaniu ich od kierownika badań. Należy jednak podkreślić, że w znacznej większości przypadków tak się nie dzieje, głównie dlatego, że WUOZ oraz ich delegatury nie dysponują magazynami, w których zabytki mogłyby być przechowywane do czasu przekazania ich do muzeum. Dobrym wyjściem z tej sytuacji jest ustalenie z przedstawicielem WUOZ oraz kierownikiem badań archeologicznych, że przekazanie zabytków może odbyć się podczas trójstronnego spotkania. Podczas takiego spotkania powinien zostać spisany protokół zgodności przekazywanego materiału z inwentarzami polowymi a także z wymaganiami muzeum. Protokół jest ważny również dlatego, że zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Kultury z dnia 30 sierpnia 2004 r. w sprawie zakresu, form i sposobu ewidencjonowania zabytków w muzeach (Dz.U. 2004 nr 202 poz. 2073), muzea przyjmują obiekty właśnie na podstawie protokołu. Równolegle WUOZ powinien wydać decyzję administracyjną o przekazaniu zabytków archeologicznych w depozyt do muzeum. To właśnie ten dokument jest jedyną legalną podstawą przejęcia formalnej pieczy nad zabytkami archeologicznymi przez muzeum. Należy pamiętać, że stroną przekazującą zabytki archeologiczne do muzeum, sygnującą dokumenty przekazania jest właściwy Wojewódzki Konserwator Zabytków (WKZ), a nie inwestor, kierownik badań archeologicznych czy przypadkowy znalazca zabytku archeologicznego.

Warto nadmienić, że zabytki archeologiczne, zgodnie z ustawą z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U. 2003 nr 162 poz. 1568 ze zm.), są przekazywane w depozyt do muzeum za zgodą dyrektora muzeum, a nie na jego wniosek. Za taką zgodę dyrektora muzeum można uznać wcześniej wydane przez muzeum oświadczenie o gotowości przyjęcia ruchomych zabytków archeologicznych. Należy podkreślić, że od dnia otrzymania przez muzeum decyzji administracyjnej WKZ o przekazaniu zabytków archeologicznych w depozyt, obowiązuje termin 60 dni na wpisanie tych zabytków do właściwej ewidencji zbiorów. Wprawdzie w § 4 ust. 3 rozporządzenia Ministra Kultury z dnia 30 sierpnia 2004 r. w sprawie zakresu, form i sposobu ewidencjonowania zabytków w muzeach (Dz.U. 2004 nr 202 poz. 2073), termin 60 dni na wpis do ewidencji odnoszony jest do księgi inwentarzowej muzealiów, jednak w praktyce różne kontrole rozliczają muzea także z terminu ewidencjonowania depozytów (por. Informacja o wynikach kontroli NIK Delegatura w Kielcach. Ochrona zabytków archeologicznych odkrytych w związku z realizacją inwestycji budowlanych, LKI.430.003.2018, https://www.nik.gov.pl/plik/id,18180,vp,20777.pdf).

Dwustopniowość procesu nabywania zabytków archeologicznych do zbiorów przez muzeum, opisana w art. 35 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, to przekazanie materiału archeologicznego przez WKZ w pierwszej kolejności w depozyt do muzeum, a następnie na własność. Zabytki archeologiczne, które są zdeponowane w muzeum, mogą zostać przekazane do muzeum przez WKZ na własność tylko na wniosek dyrektora muzeum w drodze decyzji administracyjnej o przekazaniu zabytków archeologicznych na własność do muzeum.

Proces przyjmowania zabytków archeologicznych przez muzea jest dosyć skomplikowany i różni się od przyjmowania obiektów innego typu. Posiadanie przez muzeum zestandaryzowanych wzorów dokumentów a także instrukcji, pomaga ten proces usprawnić i ujednolicić w ramach danej jednostki. Jako autorki prezentowanych wzorów mamy nadzieję, że przysłużą się one w Państwa codziennej pracy i wpłyną na jej usprawnienie. Gorąco zachęcamy do lektury i podzielenia się swoimi opiniami na temat przygotowanych przez nas wzorów!

Wszystkie dokumenty udostępnione zostają na licencji Creative Commons 4.0 Polska.

Pliki do pobrania: